Abortuswet in België bestaat 30 jaar
3 april 2020
Save the date: 29 oktober 2020 - Congres: 30 jaar abortus.
Sinds 3 april 1990 heeft België een abortuswet. Tot op vandaag is de wet onderwerp van talrijke pittige debatten, politieke compromissen, woelige betogingen van voor- en tegenstanders.
In 2018 werd abortus uit het strafwetboek gehaald, maar de strijd voor een volledige depenalisering en aanpassing van voorwaarden wordt verdergezet. Jaarlijks vinden ongeveer 20.000 abortussen plaats in België, dus zwangerschappen die binnen de 12 weken worden afgebroken. Een kleine minderheid van de vrouwen - jaarlijks bijna 500 of zo’n 3 procent - ontdekt pas na die wettelijke termijn dat ze ongewenst zwanger zijn. Voor die vrouwen is er in België geen optie meer. Ze moeten uitwijken naar Nederland, waar de termijn 22 weken bedraagt.
Op 12 maart 2020 stemde de plenaire Kamer niet over het wetsvoorstel om de abortuswet te versoepelen. De partijen CD&V en cdH hebben amendementen ingediend en ontvingen de nodige steun om daarover een advies van de Raad van State te krijgen. Het voorstel breidt de periode uit waarin abortus is toegelaten van twaalf naar achttien weken. De verplichte bedenktijd zou verlaagd worden van zes dagen naar twee dagen en abortus zou volledig uit de strafwet worden gehaald. In een advies eind februari stelde de Raad van State geen fundamentele bezwaren te hebben tegen de versoepeling. Wordt vervolgd …
Voor 1990 bestonden er geen wetten om het afbreken van een zwangerschap te regelen. Abortus was ook voor de abortuswetgeving een bestaande praktijk.
Breinaalden, zeep en pillen
Voor 1990 bestonden er geen wetten om het afbreken van een zwangerschap te regelen. Abortus was ook voor de abortuswetgeving een bestaande praktijk. Als er geen voorlichting bestaat of als er weinig voorbehoedsmiddelen zijn, worden vrouwen ongewenst zwanger. Vrijzinnig humanistische organisaties ijverden samen met de feministische en progressieve bewegingen om abortus uit de illegaliteit te halen.
Met scherpe voorwerpen, breinaalden, kruiden, zeepsop, pillen … probeerden vrouwen een miskraam op te wekken. Vrouwen die ongewenst zwanger werden, lieten zich ‘behandelen’ en dat was helemaal niet veilig. Abortussen werden uitgevoerd in illegale en bedenkelijke medische, psychische en sociale omstandigheden, soms met de dood van de vrouw als gevolg. Geen toegang tot voorbehoedsmiddelen en geen mogelijkheid tot fatsoenlijke abortus hebben miljoenen vrouwen in de problemen gebracht en/of onnodig het leven gekost. In sommige landen is dat nog steeds zo.
Samen met feministische en progressieve groeperingen ijveren de vrijzinnig humanistische organisaties voor een definitieve wettelijke regeling.
Baas in eigen buik
Met de emancipatie van de seksualiteit in de meeste westerse landen in de jaren ’60 werden geboorteregeling en anticonceptie bespreekbaar. Er was geen ontkomen meer aan: mensen wilden zelf beslissen over hun seksuele leven, en dus ook of en wanneer ze kinderen willen. Ook groeide het besef dat een zwangerschap zich toch echt in het vrouwenlichaam afspeelt en dat een vrouw over haar eigen lichaam beschikt. Een vrouw moet ‘baas in eigen buik’ zijn!
Naast het recht op zelfbeschikking, is een belangrijke reden om abortus niet langer strafbaar te stellen, medisch van aard. Het is gewoonweg gevaarlijk om abortus te laten plegen in een niet-medische context. Prutsen met breinaalden, zeepsop en andere methoden zijn onverantwoord.
In de jaren ’60 en '70 groeide ook een tegenbeweging. Sommige groepen verzetten zich en spraken van moord op een ongeboren kind. In 1968 verschijnt een pauselijke encycliek (Humanae Vitae) waarin de katholieke kerk herbevestigt dat abortus volgens het geloof verboden is, evenals voorbehoedsmiddelen als de pil en het condoom.
Hoogtepunt
In 1973 kwamen de Naamse gynaecoloog dr. Willy Peers en enkele medestanders er openlijk voor uit dat ze abortussen uitvoerden. Daarmee overtraden ze de officiële richtlijnen van de Orde van Geneesheren. Dr. Willy Peers werd officieel in beschuldiging gesteld en op 18 maart 1978 in voorlopige hechtenis genomen. De aanhouding werkte als een rode lap op een stier en er werden allerlei steunacties, infoavonden en betogingen georganiseerd. Voor- en tegenstanders verscherpen hun standpunten.
Steeds meer Belgische ziekenhuizen verhulden de uitvoering van abortus niet meer. Een aantal landen paste hun wetgeving aan, Engeland in ’67 en Nederland in ’81.
De abortusprocessen
De jaren '80 werden gekenmerkt door de abortusprocessen. Verschillende artsen, verplegend personeel en patiënten werden wegens de uitvoering van vrijwillige zwangerschapsafbreking voor het gerecht gedaagd en veroordeeld. Samen met feministische en progressieve groeperingen ijverden de vrijzinnig humanistische organisaties voor een definitieve wettelijke regeling.
1990
In 1990 werd het wetsvoorstel, dat abortus gedeeltelijk depenaliseert, van Roger Lallemand en Lucienne Herman-Michielsens met een wisselmeerderheid gestemd in het parlement. Op 3 april 1990 werd de wet ondertekend door de verenigde ministers en op 5 april 1990 verscheen de wet in het Belgisch Staatsblad. Dit feit veroorzaakte een koningscrisis waarbij koning Boudewijn weigerde de abortuswet te ondertekenen. Uiteindelijk ondertekenden alle ministers de abortuswet.
Veilige zwangerschapsafbreking werd beschikbaar voor vrouwen in nood. Abortus bleef echter vermeld als een misdrijf, ‘een moreel laakbare daad’, in ons strafrecht. Hierdoor hangen er nog steeds een taboe en stigma rond de vrijwillige zwangerschapsafbreking.
Toekomst?
De voorstellen van de oppositie streven naar een volledige depenalisering en de aanpassing van de voorwaarden. De oppositiepartijen dienden een gezamenlijk amendement in om de periode waarin abortus wettelijk mogelijk is op te trekken van 12 naar 18 weken. Dit amendement werd echter verworpen bij de eindstemming in de Kamer.
Tijdens een volgende legislatuur moet de 'abortusdraad' weer opgenomen worden. Door het niet verlengen van de termijn blijven een aantal vrouwen in de kou staan en moeten ze naar bijvoorbeeld Nederland reizen. Een aantal politici van de huidige meerderheidspartijen beloofden alvast in stappen verder te werken aan de wet.
Of: Meer weten?
Joke Goovaerts