"Als het regent in de VS, druppelt het dan in Europa?"

Het in mei gelekte conceptvonnis van het Amerikaanse Hooggerechtshof waarmee men het historische arrest Roe versus Wade uit 1973 - dat het recht op abortus in de VS vrijwaart - wou afvoeren, werd op 24 juni 2022 waarheid. Het kwam als een shock, al wisten we dat vijf van de negen rechters conservatief zijn en dus pro een afschaffing. We hoopten wellicht dat het vele protest hiertegen, zelfs internationaal, de rechters zou doen twijfelen, maar ze lieten zich niet leiden door het maatschappelijke debat.

Opvallend echter is dat dit vonnis ronduit reactionair is van aard. In de tekst wordt abortus omschreven als moord zonder meer. De belangen van de foetus primeren al van bij de conceptie en de rechten van de vrouw komen er niet eens aan te pas. Het vonnis draait niet alleen wettelijk de tijd een halve eeuw terug, maar getuigt evengoed van een retoriek van eeuwen terug.

Het is een gekke evolutie in een wereld waar steeds meer landen reproductieve rechten erkennen als fundamentele vrouwenrechten en als onvervreemdbare mensenrechten. Wereldwijd beseft men steeds meer dat de toegang tot abortus beperken grote gevolgen heeft, niet alleen voor vrouwen, maar voor de hele samenleving. Niet alleen nemen discriminatie, armoede en ongelijkheid toe, er worden nog steeds abortussen uitgevoerd maar dan op onveilige manieren. Naar schattig is de dood van bijna één vrouw op de tien wereldwijd te wijten aan een illegale zwangerschapsafbreking. Het recht op abortus wordt niet voor niets uitdrukkelijk onderschreven door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO).

Als het regent in de VS, druppelt het dan in Europa?

Moeten we nu vrezen voor het recht op zwangerschapsafbreking in onze contreien? In Europa kennen we een breed scala aan wetgeving rond de vrijwillige zwangerschapsafbreking, gaande van vooruitstrevende wetgevingen zoals in Nederland, Groot-Brittannië en IJsland, over extreem strikte regelgevingen zoals in Polen, Andorra en Liechtenstein, tot een totaalverbod in Malta en Vaticaanstad.

Dat in de Europese ministaten streng wordt omgegaan met onder andere het recht op abortus (want ook andere wetgeving is daar sterk conservatief, cfr. euthanasie, homohuwelijk …) is te wijten aan hun historisch en sterk religieus karakter. Toch blijkt dat in de praktijk van een geglobaliseerde wereld sterk problematisch. Zo riskeert momenteel in Malta een zestien weken zwangere Amerikaanse toerist het leven te verliezen omdat haar placenta loslaat. Door haar conditie loopt ze een buitengewoon hoog risico op infectie, maar hoewel de foetus niet langer leefbaar is, kunnen de dokters enkel ingrijpen als er weeën optreden of het hartje niet langer klopt. Ze wacht al een week op een oplossing, een nakende medische evacuatie wordt haar redding. Ook in 2017 werd een toerist van Malta naar Frankrijk geëvacueerd voor een dringende abortus. Er geldt in Malta een totaalverbod op abortus, zelfs wanneer de foetus geen overlevingskansen meer heeft. Elk maatschappelijk debat daarover is er door het stigma bovendien onmogelijk want dat betekent meteen een politieke zelfmoord.

Waar de wetgeving al goed is, worden nog steeds wetsvoorstellen op tafel gelegd om de toegang te verbeteren. Zo werd afgelopen woensdag nog in Nederland met een ruime meerderheid een wetswijziging goedgekeurd die de betuttelende en bovendien onnodige bedenktijd van vijf dagen afschaft. In Frankrijk, Zweden en Denemarken is deze beraadtermijn al langer geleden afgeschaft of nooit van kracht geweest. In België lukte het in 2018 echter niet om deze bedenktijd terug te brengen van zes dagen naar 48 uur, wel liet men in uitzonderlijke gevallen toe dat deze verlengd wordt.

In het katholieke Spanje lanceerde de linkse minderheidsregering in mei 2022 een wetsvoorstel dat het recht op abortus uitbreidt en de morning-afterpil gratis maakt. Daarbij wil men de bedenktijd van drie dagen afschaffen en de minimumleeftijd om te mogen instemmen met een abortus verlagen tot zestien jaar.

Toch mogen we niet blind zijn voor de conservatieve krachten binnen Europa. Ze doen er immers alles aan om vooruitgang tegen te gaan, om het status quo te behouden of om de verworven rechten terug te draaien. Dat lukte onder andere in Polen, toen de conservatief nationalistische Partij voor Gerechtigheid en Recht (PiS) aan de macht kwam. Het resulteerde in oktober 2020 in een strengere abortuswet dan pakweg tien jaar terug. Een zwangerschapsonderbreking is er enkel nog mogelijk in geval van een verkrachting, incest of als het leven van de vrouw in gevaar is. Met die nieuwe wet wordt abortus in geval de ongeboren baby ernstige afwijkingen heeft, verboden, wat sinds 1993 wel nog mogelijk was.

Die conservatieve krachten vinden ook andere manieren om progressieve wetgevingen te ondermijnen. Zo krijgen Poolse kinderen geen seksuele voorlichting meer op school en kunnen middelbare scholieren extra punten verdienen door antiabortuskunst te maken wat hen kan helpen om toegelaten te worden in vervolgopleidingen. Met andere woorden, men indoctrineert kinderen.

En hoe zit het nu in België?

Waar in 2018 het parlementair debat werd gevoerd voor een depenalisering van het recht op abortus, resulteerde dit niet in een vooruitstrevende wetswijziging. Slechts kleine stapjes werden gezet. Verder blijkt uitbreiding van de toegang tot de vrijwillige zwangerschapsonderbreking tot op heden onmogelijk. Elke onderhandeling hierover werd immers in de kiem gesmoord door het recht op vrijwillige abortus als pasmunt in te zetten voor de regeringsvorming van 2019. Dat neemt niet weg dat er parlementaire vragen worden gesteld en wetsvoorstellen worden neergelegd aangaande het recht op abortus, maar ze botsen steeds op de akkoorden die bij de regeringsonderhandelingen werden gesloten.

Nochtans blijkt uit een studie van het Britse onderzoeksbureau Ipsos, gepubliceerd in augustus 2020, dat de Belgische publieke opinie overwegend pro abortus is: 62% antwoord positief op de vraag of abortus moet worden toegestaan ongeacht de reden waarom een vrouw daartoe beslist. Een kwart van de Belgen vindt dat abortus in sommige gevallen moet kunnen. Slechts één Belg op de twintig vindt dat een zwangerschap nooit mag worden onderbroken of alleen als het leven van de vrouw in gevaar is. Een kleine tien procent heeft geen mening.

Het vonnis van het Amerikaanse Hooggerechtshof heeft echter positieve effecten in België. Zo lanceerden de meerderheidspartijen dit weekend onder impuls van PS en Open Vld een voorstel om het recht op abortus grondwettelijk te verankeren.

Ook CD&V-voorzitter Sammy Mahdi lijkt opnieuw open te staan voor gesprekken over de versoepeling van de abortuswetgeving. "Wat ik vooral vraag, is om daar op een serieuze manier mee om te gaan”, zei hij gisteren in ‘De Zevende Dag’. "Ik maak me ook ernstige zorgen als ik zie wat in de Verenigde Staten gebeurt. Een aantal van de verworvenheden zijn niet definitief en op dat vlak moet je blijven strijden voor een aantal rechten ten aanzien van vrouwen die effectief overgaan tot abortus."

De tijd is dan ook aangebroken om het dossier opnieuw op tafel te leggen. Laten we abortus als een gezondheidsrecht beschouwen en niet als een criminele daad. DeMens.nu blijft voorstander om de bedenktijd in België van zes dagen te verlagen tot 48 uur. De verplichte “zesdaagse periode van reflectie” is vaag en belast vrouwen mentaal onnodig. Zij hebben immers dit proces al doorlopen op het ogenblik dat ze een abortus vragen. Als ze in een abortuscentrum toekomen, zijn gemiddeld 7 op de 10 vrouwen zeker over hun beslissing.

De huidige termijn van 12 weken dient opgetrokken te worden naar 20 weken, zodat vrouwen die al dan niet in bijzonder precaire psychosociale omstandigheden verkeren niet naar het buitenland moeten voor de uitoefening van hun fundamenteel recht. Jaarlijks reizen vanuit België honderden vrouwen naar Nederland voor een zwangerschapsafbreking na de termijn van 12 weken (500 à 600 in 2017 volgens LUNA).

Waakzaamheid is geboden

Het ultraconservatieve kamp dat zich zo keert tegen het recht op een vrijwillige zwangerschapsafbreking roert zich in alle landen. Het feit dat ze hun slag hebben gehaald in de VS zal hen enkel sterken om ook hier ons recht in de kiem te smoren. En in het kielzog van dat recht liggen andere emancipatorische verwezenlijkingen die onder druk staan: euthanasie, lgbtq+-rechten …

We blijven dus best waakzaam.
​

Liza Janssens, expert abortusrecht bij deMens.nu